THƯƠNG AI CƯỜI KHÔNG NÓI

Ảnh – Réhahn*

Năm nay lũ lụt miền trung kinh hoàng hơn bao giờ, trong khi lượng mưa cũng chưa phải là cao nhất trong lịch sử. Hình ảnh hàng vạn nhà dân ở Hà Tĩnh, Quảng Bình, nước ngập đến nóc tràn ngập trên báo chí. Hàng triệu người dân nghèo ngày thường đã rất khốn khó bây giờ lại bị đẩy vào tình trạng không nhà cửa, không chăn màn, không tài sản, không heo gà, bò, chó, không củi, không gạo để nấu cơm và không nước sạch để uống.

Người bịnh không thể đến bệnh viện. Người chết không thể đem chôn.

Nhiều bài báo tố cáo nguyên nhân của lũ và gọi đó là nhân tai.

Nhà báo Đức Hoàng ở Vnexpress viết:

“Và cứ mỗi trận lũ lớn, người ta lại chỉ tay về phía những cánh rừng. Từ lâu, một trong những nguyên nhân quan trọng nhất của lũ lụt, đặc biệt ở miền Trung đã được chỉ ra là diện tích rừng phòng hộ; rừng đầu nguồn bị thu hẹp. Thảm thực vật bị suy kiệt làm tăng tốc độ dòng chảy mặt nước.”

Ngoài lý do rừng đầu nguồn bị chặt phá gây ra lũ lụt một nguyên nhân khác còn đau lòng hơn là các nhà máy Thủy Điện thản nhiên xả lũ nhấn chìm làng mạc phía hạ nguồn chỉ trong vài tiếng đồng hồ, làm người dân không kịp thoát thân.

Lạ thay, hầu như nạn nhân không hề phản ứng trước cách cư xử ngang ngược, coi thường sinh mạng người dân của các nhà máy thủy điện. Hình như họ đã quen cam chịu mọi nổi khốn khổ từ hàng trăm năm rồi.

Trong những tấm hình chụp người dân vùng lũ ngồi trên mái nhà, trong ô cửa sổ rầm thượng, trong khi nước lũ vẫn dâng mải miết, có người đã mỉm cười khi nhìn thấy máy ảnh của phóng viên.

Thật muốn khóc khi nhìn nụ cười của người được trao cho 10 ký gạo cứu trợ. Khi ăn hết số gạo này, ngày mai của họ sẽ ra sao? 22 người đã chết trong cơn lũ này và còn nhiều người mất tích và chắc chắn năm tới lũ lại về…

Xem trên TV, hình ảnh người dân Sài gòn, sau một ngày làm việc vất vả đang hì hục đẩy chiếc xe chết máy trên đường phố ngập nước nhưng họ không cáu kỉnh oán hận chửi rủa, Khi thấy máy quay, họ mỉm cười và phân bua “chung quanh đây, ai cũng thế thôi , tất cả xe cộ đều chết máy”. Nước mưa không ngõ thoát vì thành phố phát triển vô tổ chức, kênh rạch bị lấn chiếm, các hồ nước bị lấp đất san nền, và chỉ cần một cơn mưa rào, đường phố biến thành sông.

 

Có người mẹ ở Bình Dương ngồi gục đầu lặng im bên miệng cống, nơi đứa con trai 8 tuổi của bà bị trôi tuột vào đó và 2 ngày rồi không tìm được xác.

Rừng đầu nguồn bị tàn phá với tốc độ khủng khiếp, những sông hồ biển cả bị đầu độc bởi hàng ngàn ống xả thải từ các nhà máy không qua xử lý, đồng bằng miền Nam đang biến dần thành một vùng đất chết khi nước sông Cửu Long bị chặn dòng cho thủy điện của Lào, Thái Lan, Trung Quốc.

Người dân Việt vẫn chỉ biết mỉm cười cam chịu những gì đã, đang và sẽ đến với họ.

 

Nhưng có một người đã quá ngạc nhiên không hiểu nổi và từ đáy lòng, anh ta cảm thấy xót thương cho những nụ cười Việt Nam.

Anh tên Réhahn, một thanh niên Pháp sinh năm 1979.

Anh Réhahn sang Việt Nam vừa đi du lịch vừa làm người chụp ảnh .

Từng đi qua 35 quốc gia trước khi đến Việt Nam nhưng có lẽ Réhahn nhìn thấy ở Việt Nam có quá nhiều điều kỳ lạ và hình như điều kỳ lạ nhất là sức cam chịu của người dân. Trong trí tưởng tượng của một thanh niên châu Âu, cuộc chiến vừa qua với số người chết nhiều hơn thế chiến thứ hai, với số lượng bom đạn khủng khiếp của các siêu cường trút xuống, với một nền kinh tế bị kìm hãm bởi định hướng xã hội chủ nghĩa, hẳn ở đây anh sẽ gặp một dân tộc đang ôm nhau ngồi khóc.

Nhưng anh đã không nhìn thấy những điều như anh nghĩ.

Một hôm anh bước lên một chiếc thuyền trên dòng sông Hoài ở phố cổ Hội An và anh làm quen với một bà lão chèo đò.

Bà lão gầy yếu như bao bà lão khác ở Việt Nam. Bà không có lương hưu, không có trợ cấp cho người già, không có bảo hiểm y tế.

Có thể bà có vài đứa con trai thuộc bên này hay bên kia đã chết trong trận chiến vừa qua. Có thể nhà của bà đã từng bị cháy và bà đã từng gánh con đi chạy loạn?

Nhưng bà vẫn mỉm cười khi khua mái chèo đưa khách sang sông.

Réhahn đã chụp được nụ cười của bà lão Bùi Thị Xong trên sông Hoài và tác giả đặt tên tấm ảnh là “Nụ Cười Dấu Kín”.(The Hidden Smile)

Nụ Cười Dấu Kín được Rehahn chọn làm bìa cho tập sách ảnh “Việt Nam- Những Mảnh Ghép Tương Phản” (Vietnam, Mosaic of Contrasts) gồm 145 trong số hàng ngàn bức ảnh mà anh chụp được ở Việt Nam.

Tấm ảnh bìa ấy được báo chí MỸ bầu chọn là “Bà Cụ Đẹp Nhất Thế Giới”

Réhahn nói “Nụ cười ẩn dấu này là một nụ cười không tuổi”.

Bà Xong tuy đã già nhưng bà ấy luôn can đảm, mạnh mẽ, dễ thương…”

Rồi anh nói thêm :”Người Việt Nam là những người lạc quan và tích cực nhất mà tôi từng gặp trong đời” (*)

Khi tập sách ảnh của Réhahn với ảnh bìa có nụ cười của bà lão Việt Nam già nua móm mém, chèo đò trên sông Hoài nổi tiếng khắp thế giới, nhiều tờ báo ở Việt Nam hoan hỉ loan tin rằng hình ảnh của người phụ nữ Việt Nam đã được cả thế giới biết đến, nụ cười của bà Xong nói lên rằng đất nước Việt Nam đang rất đáng sống!

Tôi thì lại cảm thấy rất buồn khi cảm nhận được nỗi xót xa, thương cảm của một người ngoại quốc khi anh ta ngắm nhìn nụ cười của một bà lão người Việt ở tuổi phải được nghỉ ngơi, được chăm sóc, đang ngày ngày phải làm việc kiếm sống.

Ở đất nước tôi, các bà mẹ già luôn phải “ mạnh mẽ, can đảm, lạc quan” trong nghèo đói, trong chiến tranh và cả khi đất nước hòa bình.

Có phải vì vậy mà Réhahn đã dùng chữ “Tương Phản (contrast)” trong tựa đề tập sách ảnh của anh?

 

Huyền Chiêu

20 tháng 10, 2016

(*) Những câu nói của Réhahn được trích từ một bài viết về Réhahn trên báo Dân Trí.

 

*Chú Thích:

Réhahn là một nhiếp ảnh gia tài năng người Pháp. Mùa hè năm 2011, Réhahn du lịch Việt Nam. Đến thành phố Hội An, trong lúc đi dạo dọc theo bờ sông Hoài, anh bắt gặp một bà cụ Việt Nam làm nghề chèo đò đưa khách trên sông. Bằng bản năng nhậy bén của một nhiếp ảnh gia có tài, khi nhìn thấy bà cụ anh biết mình có thể sẽ có được những tấm ảnh để đời nên không ngần ngại bước xuống thuyền của bà cụ. Đây chính là bà cụ Bùi Thị Xong nhắc đến trong bài của chị Huyền Chiêu. Trước thái độ niềm nỡ, cởi mở của bà cụ, Réhahn xin phép cụ được chụp vài bức ảnh chân dung. Bà cụ tuy chưa biết vì sao ông khách Tây này lại muốn chụp hình bà, nhưng cũng gật đầu bằng lòng.

Khi được Réhahn cho xem bức hình anh vừa chụp, bà cụ thích thú cười khúc khích và lấy tay che miệng mình lại khi cười. Cử chỉ bất ngờ của bà cụ khiến Réhahn không bỏ lỡ cơ hội, chụp bức hình bà cụ dùng một tay che miệng cười như dưới đây.

 

Thế rồi sau đó, có lẽ với sự đạo diễn của Réhahn, bà cụ đã dùng một tay che miệng, một tay che trán ra vẻ như bà muốn trốn không để cho người ta chụp hình mình.

 

Những bức hình khởi đầu này đã đủ sức thúc đẩy Réhahn bắt đầu dự án chụp những bức hình với chủ đề “Nụ cười ẩn dấu”. Vào lúc này, cả Réhahn lẫn bà cụ Bùi Thị Xong chưa biết rằng rồi đây cả hai sẽ nổi tiếng khắp thế giới khi Réhahn cho ra đời tập sách ảnh ” VietNam, Mosaic of Contrasts” vào tháng 1 năm 2014, ngay lập tức tập sách đã trở thành best-seller trong nhiều tuần.

 

Tháng 11 năm 2015, thừa thắng xông lên, Réhahn đã xuất bản “Vietnam, Mosaic of Contrasts – Volume II”. Bộ sách ảnh này đã góp phần đưa Réhahn lên đứng hàng thứ nhì trong số những nhiếp ảnh gia được yêu thích nhất của thế giới trong bảng xếp hạng tháng 1 năm 2016 của Hiệp hội các Nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp. Nếu có dịp, chúng tôi sẽ quay trở lại dự án “Nụ Cười Ẩn Dấu” của Réhahn với những ý nghĩa đặc trưng của Văn Hóa Việt Nam thể hiện qua những tác phẩm của Réhahn ( Chú thích của TV&BH).